Gemeentefonds

In deze MJPB is de prognose van het Gemeentefonds verwerkt, zoals volgt uit de doorrekening van de meicirculaire 2017. Ten opzichte van de berekening in de Perspectiefnota (op basis van de september- en decembercirculaire Gemeentefonds 2016) is een aantal ontwikkelingen te signaleren.
De provincie beoordeelt de begroting op reëel en structureel evenwicht en dat er - voor wat betreft de algemene uitkering uit het Gemeentefonds - tenminste uitgegaan moet worden van de meicirculaire (2017) en de daarin opgenomen uitkeringsfactoren. De meicirculaire geeft een vertaling van de Voorjaarsnota van het Rijk. Aangezien het Kabinet demissionair is geworden na de verkiezingen van 15 maart 2017 is er sprake van een beleidsarme voorjaarsbesluitvorming.
Het accres vanaf 2018 laat in alle jaren - met uitzondering van 2020 - een stijging zien ten opzichte van de septembercirculaire 2016. De wijzigingen in het accres van de Algemene uitkering kennen een structureel karakter. Ruim 2/3 deel van de accresstijging wordt verklaard door de hogere inflatie die doorwerkt in hogere loon- en prijsontwikkeling op de rijksuitgaven. Daarnaast zijn er enkele andere mutaties, zoals € 342 miljoen die uitgetrokken wordt voor de stijging van de pensioenpremie ABP en extra uitgaven aan studieleningen. Als gevolg van de trap-op-trap-af systematiek van het Rijk heeft dit een verhogend effect op het Gemeentefonds. Ook de decentralisatie- en integratieuitkeringen (waaronder de IU Sociaal Domein) zijn geactualiseerd en verhoogd op basis van nominale compensatie.

Taakmutaties

Daarnaast is een aantal taakmutaties doorgevoerd. Voor zover deze taakmutaties leiden tot wijzigingen in de verwachte lasten op de beleidsvelden, worden deze ook doorgezet naar de beleidsvelden:

• het stimuleringsprogramma Gezond in de Stad, dat wordt voortgezet in de jaren 2018-2021. Arnhem ontvangt in deze jaren € 293.000. Het programma geeft gemeenten extra ruimte om de gezondheid van mensen in een lage sociaal-economische positie structureel en duurzaam te verbeteren;
• in het bestuursakkoord Verhoogde Asielinstroom van 27 november 2015 is afgesproken dat wordt toegewerkt naar zogeheten BRP-straten in enkele gemeenten en dat deze vanaf 1 januari 2017 worden bekostigd via het Gemeentefonds. In een BRP-straat worden vergunninghouders ingeschreven in de Basisregistratie Personen (BRP). Er is ten opzichte van vorig jaar een andere taakverdeling afgesproken. Dit betekent dat Arnhem € 96.000 minder zal ontvangen. Dit wordt gecorrigeerd op het beleidsveld;
• Binnen het onderdeel Participatie stelt het Rijk middelen beschikbaar aan gemeenten voor de uitvoering van de Wet sociale werkvoorziening (Wsw). In overleg met de VNG en Cedris (de koepel van SW-bedrijven) heeft het Rijk er voor gekozen om met ingang van 2017 de verdeling van de voor de Wsw-uitvoering beschikbare middelen anders te verdelen. Tot 2017 was bij de verdeling van het Wsw-budget steeds het woongemeente-beginsel leidend. Per 2017 is de verdeling gebaseerd op de gemeente waar de SW-medewerker werkt. Dit betekent dat de gemeente Arnhem vanaf 2017 niet alleen middelen ontvangt voor Arnhemse SW-medewerkers, maar ook voor SW-medewerkers uit de zogenaamde buitengemeenten die bij de Gemeenschappelijke Regeling Werkvoorziening Gelderland Midden (Presikhaaf Bedrijven/PHB) werken. Om die reden is de verhoging van de IU Sociaal Domein die hiermee gepaard gaat, doorvertaald naar een verhoging van de lasten op het beleidsveld Participatie;
• naar verwachting stijgen de lasten op het beleidsveld Sociaal domein (Wmo en Jeugdwet); naast de indexatie met € 1,3 miljoen in 2018 en € 2,1 miljoen vanaf 2019 als gevolg van structureel toenemende kosten in deze beleidsvelden. Ook hiervoor kan dekking plaatsvinden uit de middelen die voor deze taakmutaties door het Rijk aan het Gemeentefonds zijn toegevoegd;
• vanaf 1 januari 2018 vinden landelijk geen rechtstreekse betalingen aan derden meer plaats uit het Gemeentefonds. Om gezamenlijk gemeentelijke activiteiten in de toekomst financieel te kunnen blijven faciliteren, heeft de VNG besloten een Fonds Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering in het leven te roepen. Voor 2018 zijn op de Algemene ledenvergadering (ALV) van de VNG op 14 juni 2017 besluiten genomen over werkzaamheden in 2018, waarvoor gemeenten ook een factuur zullen ontvangen. In totaal gaat dit om landelijk circa € 30 miljoen, hetgeen voor Arnhem neerkomt op een kostenpost van circa € 250.000. Daarnaast zal vanaf 2019 de Waarderingskamer de kosten aan gemeenten factureren. Om deze verwachte kostenposten van beide onderdelen in de begroting op te kunnen vangen is:
  • vanaf 2018 een budget van circa € 181.000 (oplopend op basis van € 1,15 per inwoner) opgenomen ter dekking van het voorgenomen Fonds Gemeentelijke Uitvoering;
  • vanaf 2019 een budget van circa € 21.000 (oplopend op basis van € 0,13 per inwoner) opgenomen ter dekking van de facturering van de kosten van de Waarderingskamer.

In de financiële begroting worden de wijzigingen van het Gemeentefonds als gevolg van taakmutaties en nieuwe of gewijzigde decentralisatie- en integratie-uitkeringen toegelicht. Per mutatie is aangegeven in hoeverre deze met de verschillende beleidsvelden worden verrekend.

In de volgende tabel wordt een overzicht gepresenteerd over de ontwikkeling van het Gemeentefonds op basis van de meicirculaire.

Knelpunten en oplossingen

In de Perspectiefnota 2018-2021 is al ingezoomd op de knelpunten in de beleidsvelden en in de bedrijfsvoering die nog opgelost moeten worden. Voor deze MJPB is naast de in de Perspectiefnota onderkende knelpunten nog een aantal nieuwe knelpunten onderkend. Hierbij wordt onderscheid gemaakt evenals in de Perspectiefnota tussen majeure knelpunten en de overige beleidsontwikkelingen.

Majeure beleidsontwikkelingen en knelpunten

Voorkomen van achterstanden bij kinderen in armoede (wijkprogramma's)

Naar schatting 5.500 Arnhemse kinderen worden potentieel geconfronteerd met de gevolgen van armoede in het gezin. Dat is ongeveer 20% van alle kinderen/jeugdigen. Dat is hoger dan gemiddeld in Nederland. Bij de behandeling van de Perspectiefnota is zowel vanuit de wijken als vanuit de raad aangegeven dat het van groot belang is om kansenongelijkheid in de ontwikkeling van kinderen als gevolg van armoede te bestrijden en daar waar mogelijk te voorkomen. Dit vraagt om een aanpak die met name werkt aan problemen op het gebied van onderwijs (minder schooluitval, meer motivatie, een goede overgang van basisonderwijs naar voortgezet onderwijs), gezondheid (minder overgewicht) en participatie (beter bereik van diverse activiteiten op en buiten school).

Het bieden van ondersteuning op deze gebieden kan alleen duurzaam zijn als ook de (jonge) gezinnen worden ondersteund bij opvoedingsvraagstukken, toeleiding naar werk en de aanpak van eventuele schulden waar het gezin mee geconfronteerd is. Dit vraagt om een gecoördineerd integraal ondersteuningsaanbod op het niveau van de wijk.

Een aanpak waarbij de diverse ‘hulptroepen’ beter samenwerken als het gaat om het (vroeg) signaleren en bereik van kinderen in armoede. Veel kinderen en hun gezin zijn nog onvoldoende of versnipperd in beeld. Daarnaast vraagt dit een gecoördineerd ondersteuningsprogramma dichtbij en passend bij de situatie van kinderen en het gezin. Een programma waar de huidige generieke voorzieningen beoordeeld worden op de effectiviteit. Tenslotte moet het een aanpak zijn, waarin meer ruimte is voor maatwerk. De teams Leefomgeving zien de extra middelen als een enorme kans om dit samen met alle spelers vanuit de leefwereld van de inwoners, te gaan realiseren. Dit wordt dan ook samen met de kinderen, de gezinnen en de partners in de stad ontwikkeld. Dit is echter niet van vandaag op morgen gerealiseerd. Daarom worden ook tussentijds middelen ingezet op acute vraagstukken en projecten waarvan de meerwaarde evident is. Separaat zal de Raad een plan van aanpak ontvangen, waarin de keuzes en het ontwikkeltraject uiteengezet wordt.

Participatie (R6)

Bijdrage Arnhem aan GR Presikhaaf bedrijven (R6)
Op 20 december 2016 heeft de gemeente Arnhem besloten verder te gaan met de ontwikkeling van een eigen werkbedrijf. Met dit Werkbedrijf: Scalabor BV in oprichting, verder Scalabor, wil de gemeente in positie komen om opvolger te worden van (een deel van) de bedrijfsactiviteiten van Presikhaaf Bedrijven en ontstaan de beste perspectieven op het behouden en uitbouwen van werkgelegenheid, een soepele transformatie van het huidige Presikhaaf Bedrijven, het beperken van ontmantelings- en frictiekosten en een betere sturing op de bedrijfsresultaten en maatschappelijke prestaties.

Zoals ook in de Perspectiefnota gemeld is, is de huidige Arnhemse begroting, voor wat betreft het onderdeel Presikhaaf Bedrijven, gebaseerd op het Bresdo rapport. De doelstellingen uit het rapport zijn nog van toepassing, maar de financiële vertaling ervan is dat niet meer. Meerjarig is daarom voor het financiële perspectief een actuele prognose meegenomen van de benodigde bijdragen aan SW-ers en aan Begeleid Werkers (BW-er). Het nadelige financiële effect hiervan loopt van € 2,3 miljoen in 2017 met een piek van € 4,7 miljoen in 2019 naar
€ 1,7 miljoen in 2021. In deze prognose zijn de verwachte effecten van pensionering meegenomen.

Rendementsverbetering Scalabor (R6)
Scalabor richt zich in de basis op de Arnhemse doelgroep van de Participatiewet en de Arnhemse SW-medewerkers, maar de propositie wordt sterker als gelijkgestemde gemeenten uit de regio (onder voorwaarden) aansluiten. Daarom zijn voor Scalabor twee scenario's in beeld gebracht:

• de 50%-variant waarbij alleen de gemeente Arnhem diensten van het werkbedrijf afneemt;
• de 100%-variant waarbij naast Arnhem ook regiogemeenten (SW-)diensten van het werkbedrijf afnemen.

In de berekeningen is uitgegaan van de 50%-variant. Op dit moment is de verwachting dat een grote meerderheid van de gemeenten positief gestemd zijn over de propositie. Definitieve besluitvorming vindt echter plaats in het Algemeen bestuur van de GR Presikhaaf Bedrijven in december 2017. Mogelijke deelname van regiogemeenten (en dus opschuiven naar de 100%-variant) levert een positiever financieel beeld op.

Met de transitie van de bedrijfsactiviteiten van Presikhaaf Bedrijven naar Scalabor wordt een structureel positief effect verwacht. Scalabor maakt de beweging van een traditionele sociale werkvoorziening naar een arbeidsontwikkelbedrijf. Dit heeft een positief effect op het rendement. In het financiële perspectief is het positieve effect ten opzichte van de huidige begroting opgenomen (€ 0,4 miljoen in 2018 oplopend naar € 1,5 miljoen in 2021).

Frictiekosten werkbedrijf Arnhem (Presikhaaf Bedrijven / Scalabor) (R6)
Zowel de gedeeltelijke ontmanteling van Presikhaaf Bedrijven alsmede de oprichting en inrichting van Scalabor leiden tot transitiekosten. Deze bestaan uit frictiekosten Presikhaaf Bedrijven ( zie hiervoor de raadsbrief van 17 januari over de transitie Presikhaaf Bedrijven) en aanloopkosten voor Scalabor. In totaal komt dit neer op incidenteel circa € 9,6 miljoen.
Passend binnen de in de Perspectiefnota geschetste beweging, waarbij de aanpak gericht op participatie verder wordt geïntegreerd in het brede sociale domein, zijn de hiervoor benodigde middelen voor de transitiekosten gereserveerd in de BR Noodfonds. De aanloop en frictiekosten zullen in 2017 voor € 2,8 miljoenen in 2018 voor € 6,7 miljoen tevens aan de BR noodfonds worden onttrokken.

Opbouw eigen vermogen Scalabor (R6)
De nieuwe organisatie dient te beschikken over een afdoende eigen vermogen.
In 2018 zal de gemeente Arnhem voor de opbouw van het Eigen vermogen liquide middelen moeten overdragen aan Scalabor. Op basis van het 50%-scenario zou dit €1,75 miljoen bedragen. De gemeente verwerft tegelijkertijd een deelneming (in aandelen) ter waarde van ditzelfde bedrag. Het risico bestaat dat de nominale waardering op de balans zeker in de beginjaren te hoog blijkt. Hier wordt in de risicoparagraaf rekening mee gehouden.

Bundeling Uitkeringen Inkomensvoorziening Gemeenten (BUIG)
Om de arbeidsparticipatie te vergroten gaan de wijkteams en de cluster Werk & Inkomen een nieuwe gezinsgerichte aanpak ontwikkelen voor mensen uit de bijstand. Dit vraagt om een geheel ander werkproces dat dichtbij mensen en vanuit de wijk wordt vormgegeven(zie ook de veranderopgave Doorbraak naar werk).
In de Perspectiefnota is hiervoor een in 2017 een bedrag van € 0,5 miljoen beschikbaar gesteld om eenmalig extra investeringen te doen. Deze investeringen leiden vanaf 2018 tot een cumulatief hogere uitstroom van mensen uit de bijstand. Dit levert vanaf 2018 oplopend € 0,1 miljoen tot in 2021 € 0,5 miljoen op. Binnenkort wordt de raad geïnformeerd over het plan van aanpak dat op dit moment wordt uitgewerkt.

Premieregeling teams Leefomgeving (Wijkprogramma's)
Eén van de pilotmaatregelen die na het verschijnen van de Perspectiefnota is uitgewerkt betreft het invoeren van een premieregeling, waarbij de teams Leefomgeving € 5.000 aan hun wijkbudget toegevoegd krijgen, wanneer zij voor tenminste een half jaar een Arnhemmer uit de bijstand halen. Er wordt hiervoor in 2018 een Bestemmingsreserve Bijstand naar werk gevormd van € 500.000 vanuit het BUIG-budget. De teams Leefomgeving kunnen onder de volgende voorwaarden een bonus van € 5.000 onttrekken aan deze reserve:

• het team Leefomgeving heeft contact met de werkgever en heeft bijgedragen aan de plaatsing van een inwoner met een Participatiewetuitkering (PW-er) in een dienstverband van tenminste 6 maanden. De werkgever is gevestigd in de wijk van het team Leefomgeving. De PW-er is een Arnhemmer, maar hoeft niet uit de eigen wijk te komen;
• het team Leefomgeving bepaalt de bestemming van de bonus. Daarbij is het de bedoeling dat dit (vooraf) in overleg met de werkgever wordt bepaald en bijdraagt aan het realiseren van de wijkdoelen (maatwerk).

Indien middelen resteren in de Bestemmingsreserve, dan worden deze benut om het eventuele tekort op BUIG te dekken.

BooM (R6)

Al jaren neemt in Arnhem -net zoals in de rest van Nederland -het aantal mensen dat door de rechtbank onder beschermingsbewind wordt geplaatst, toe. Met BooM is in Arnhem een lichter alternatief ontwikkeld, dat ertoe moet bijdragen dat inwoners een keus hebben en kunnen door- en uitstromen vanuit de zware beschermingsmaatregel. Ondanks de inzet van BooM wordt  voor 2017 een tekort van €1 miljoen op beschermingsbewind verwacht. Dit zal oplopen tot ca. €1,8 miljoen in 2021 als er niet krachtig wordt ingegrepen.

Om het tekort terug te dringen worden de volgende maatregelen voorgesteld:

• onderbenutting individuele studietoeslag aanwenden (€ 295.000 structureel);
• een groter beroep op de draagkracht van inwoners bij het verstrekken van bijzondere bijstand in verband met beschermingsbewind(€ 111.500 in 2018, oplopend naar € 120.000 vanaf 2020). Hierdoor wordt er een positief effect op de instroom in BooM en op de inzet derdenbetalingen verwacht;
• nog nader uit te werken aanvullende maatregelen binnen het beleidsveld Schulddienstverlening/Armoedebeleid (ca. € 250.000 in 2018 oplopend naar € 500.000 in 2021). Daarnaast wordt er een mogelijk positief effect verwacht van uitvoering van de motie van de kamerleden Heerma en Schouten uit december 2015, waarbij de wet zodanig wordt gewijzigd dat gemeenten niet voor kosten komen te staan, die niet door hen te beïnvloeden zijn.

Voorgesteld wordt het resterende tekort te dekken uit de Algemene middelen (€ 655.000 in 2018 oplopend naar € 916.000 in 2021)

Sociaal domein WMO en Jeugdwet (Wijkprogramma's en R6)

Sinds 2015 zijn gemeenten verantwoordelijk voor de nieuwe taken binnen de Wmo en de Jeugdzorg. Op basis van de resultaten in de afgelopen twee jaren zijn de uitgaven opnieuw en zo reëel mogelijk begroot. Behalve een forse verschuiving van PGB's (minder) naar Zorg in natura (meer) wordt geconstateerd dat de werkelijke kosten hoger zijn dan waar tot nu toe in de begroting rekening mee werd gehouden. Deels is dat het gevolg van een autonome stijging van de kosten en deels van veranderingen in het takenpakket. Deze laatste kostenstijging (€1,3miljoen in 2018 en €2 miljoen vanaf 2019) worden door het Rijk gecompenseerd in de uitkering van het Gemeentefonds. In onderstaande tabel staan de afwijkingen ten opzichte van de huidige begroting.

Naast de herijking van de begroting wordt er een toename van de kosten verwacht als gevolg van de instroom van GGZ-B cliënten uit de Wet langdurige zorg (Wlz)naar de Wmo; het bedrag dat hiermee gemoeid is, wordt ingeschat op € 3 miljoen. Het betreft hier een groep cliënten met een GGZ-B indicatie die binnen een instelling voor Beschermd wonen zorg ontvangen, maar waarbij binnen de overgangsregeling 2015-2018 de zorg voor deze cliënten nog vanuit de Wlz betaald wordt.

• De nieuwe kostenraming valt hoger uit dan de tot nu toe gehanteerde begroting. Om het zorgniveau ook in de toekomst op peil te houden, zijn verschillende maatregelen nodig: eind dit jaar zijn gemeenten drie jaar verantwoordelijk voor de gedecentraliseerde taken Wmo en Jeugdwet. De transformatie van zorg is inmiddels in volle gang. In deze begroting wordt aangenomen dat de transformatieperiode doorloopt tot en met 2020, zodat vanaf 2021 een nieuw kostenniveau bereikt is. Er wordt ingeschat  dat de totale zorgkosten over de hele transformatieperiode met circa 5% teruggebracht kunnen worden. De nog resterende transformatie van zorg in de jaren 2018 tot en met 2020 dient de geraamde zorgkosten daarom nog met 2,5% te reduceren door betere preventie en snellere afschaling van specialistische zorg;
• vanuit de aanname dat de transformatieperiode eindigt in 2021, wordt het beschikbare innovatiebudget vanaf dat moment geschrapt. Dat levert een structureel voordeel op in de begroting, die kan worden ingezet voor de reguliere zorgkosten. Vanaf 2018 wordt het Arnhemse deel van de regionaal beschikbare innovatiemiddelen al voor dit doel ingezet, omdat gebleken is dat de regionale innovatiemiddelen nauwelijks worden aangewend. Een deel van het budget Mantelzorg wordt overgeheveld naar de Sociale wijkteams, zodat zij binnen de hun beschikbare middelen kunnen doen wat nodig is. In de praktijk worden voorzieningen om mantelzorgers te ontlasten nu al vanuit het algemeen beschikbare zorgbudget betaald;
• om de kosten van de zorg naar huidig inzicht ook vanaf 2021 te kunnen betalen, wordt er vanaf 2018 al structureel € 1,6 miljoen aan het zorgbudget toegevoegd vanuit de Algemene middelen. Deze structurele toevoeging is in hoofdzaak nodig om de indexatie van de zorginkoop de komende periode te kunnen bekostigen. Na al deze maatregelen resteert er nog een (afnemend) tekort in de transformatiejaren 2018 tot en met 2020. Gezien de stand van de bestemmingsreserve Noodfonds wordt voorgesteld  deze incidentele kosten daaruit te betalen. Hiermee kan de nog resterende transformatie geleidelijk worden vormgegeven, de zorg waar nodig kwalitatief gecontinueerd worden en zijn geen plotselinge ingrepen noodzakelijk om de zorg betaalbaar te houden;
• de voorliggende begroting voor het sociaal domein is gebaseerd op de huidige inzichten. Op verschillende onderdelen - in het bijzonder de extra kosten voor de GGZ-B - zijn er nog ontwikkelingen te verwachten. Ook het nieuwe verdeelmodel van Beschermd wonen zal de komende jaren mogelijk financiële consequenties hebben. Het is waarschijnlijk dat het nieuwe Regeerakkoord effecten heeft op het sociaal domein. Eind dit jaar worden de kosten van het sociaal domein nogmaals herijkt op basis van de dan bekende informatie. Mocht dit op onderdelen leiden tot substantieel andere inzichten, wordt de raad daar over geïnformeerd.

Doelgroepenvervoer (R4/R6)

In november 2016 is een Plan van Aanpak Doelgroepenvervoer aangeboden, bijgevoegd bij de raadsinformatiebrief over het doelgroepenvervoer. In de raadsinformatiebrief is aangegeven dat het budget voor doelgroepenvervoer ook na inzet van de maatregelen uit het Plan van Aanpak niet toereikend zou zijn en dat er een verdere studie naar alternatieve dekkingsbronnen zou worden ondernomen.
Tussen november 2016 en nu zijn verschillende van de maatregelen uitgewerkt in businesscases en is nadere studie verricht naar de onzekerheden en risico's die een belangrijke rol spelen binnen het dossier Doelgroepenvervoer. Door deze nadere studie te verrichten, de opgedane ervaringen met doelgroepenvervoer en uitspraken van de raad is tot een andere zienswijze gekomen.
Het doelgroepenvervoer bestaat feitelijk uit een verzameling (vervoers)producten die de gemeente haar inwoners kan bieden om te participeren in de maatschappij. Geconstateerd is dat het oplossen van het dekkingstekort binnen het doelgroepenvervoer niet mogelijk is. Deze (vervoers)producten staan niet op zichzelf maar worden vaak toegekend in samenhang met andere producten die vallen binnen het sociale domein. Vervoersvoorzieningen en zorgvoorzieningen moeten in samenhang bekeken worden op het niveau van de inwoner en het gezin. Inhoudelijk, procesmatig en financieel kan het doelgroepenvervoer daarom beter integraal onderdeel worden van het sociale domein.

Voorgesteld wordt dat het budget voor doelgroepenvervoer onderdeel gaat uit maken van het totale (ontschotte) budget voor het sociale domein (inclusief Leerlingenvervoer). De budgetten voor doelgroepenvervoer worden verdeeld over de 8 sociale wijkteams (wijkbudgetten). De sociale wijkteams worden daarmee integraal verantwoordelijk voor toekenning van doelgroepenvervoer, als onderdeel van het totaal aan zorg en ondersteuning dat zij toekennen. Tekorten en overschotten op doelgroepenvervoer worden hiermee opvangen binnen het sociaal domein en eventueel de BR Noodfonds.

Dit alles heeft wel tot gevolg dat er een nog grotere taakstelling komt te liggen op de transformatieopgave sociaal domein. Daarom blijft het wel wenselijk en nodig dat er naar oplossingen gezocht wordt om de kosten van het doelgroepenvervoer terug te dringen.
Om te kunnen sturen op de uitgaven voor doelgroepenvervoer moet er beter zicht en grip worden verkregen op het doelgroepenvervoer en de onderdelen daarbinnen, op het niveau van de inwoner/gezin en in samenhang met andere sociaal-maatschappelijke voorzieningen. Daarom moet worden ingezet op verbetering van de informatievoorziening op doelgroepenvervoer.
Door bijvoorbeeld breder te kijken bij het toekennen van vervoersrechten (voor nieuwe aanvragen én voor bestaande toekenningen), waarbij maximaal wordt ingezet op voorliggende voorzieningen, zoals De Reiskoffer, eigen kracht en netwerk, etc., kunnen goede alternatieven worden gevonden en kosten worden bespaard.

Implementatie Omgevingswet (R8)

Het Omgevingsrecht bestaat uit tientallen verschillende wetten en honderden regelingen voor ruimte, wonen, infrastructuur, milieu, natuur en water. De Omgevingswet moet deze regels vereenvoudigen en samenvoegen. Op lokaal niveau moeten ruimtelijk beleid, verordeningen en bestemmingsplannen samengevoegd worden in één gemeentelijk Omgevingsplan. Dit alles moet voor iedereen eenvoudig digitaal raadpleegbaar zijn.
Op 14 november 2016 heeft de raad unaniem een motie aangenomen, waarin het college wordt verzocht te komen tot een plan van aanpak voor de implementatie van de Omgevingswet en totstandkoming van de omgevingsvisie. Dit plan van aanpak is op 4 juli 2017 via een raadskamerbrief aangeboden.

De gemeente moet zich voorbereiden op de invoering van de Omgevingswet en de benodigde aanpassingen implementeren. Arnhem streeft naar een sobere en doelmatige implementatie van de Omgevingswet: de basis op orde op het moment van invoering van de wet. Deze basis hiervoor moet op orde gebracht worden vóór de invoeringsdatum van de Omgevingswet. Als de basis op 1 juli 2019 op orde is, dan heeft de gemeente daarna door overgangsrecht 10 jaar de tijd om stapsgewijs juridisch, beleidsmatig en digitaal over te gaan naar het nieuwe stelsel;
De reeds in de Perspectiefnota opgenomen implementatiekosten hebben betrekking op het op orde brengen van deze basis. Er zijn middelen nodig voor een procesmanager (die aanstuurt en coördineert, de landelijke ontwikkelingen bijhoudt, inspiratie brengt en opdoet, afstemt met 'ketenpartners' etc,); cursus/studiedagen, externe expertise (juridische kennis over (on)mogelijkheden en wat en moet (en kan) geregeld worden); communicatie / participatie, onderzoek / milieu effect rapportage (MER), omgevingsvisie en de digitalisering van (geo-)informatie. Tot op heden wordt de voorbereiding opgevangen binnen de bestaande formatie en budgetten, maar dit is ontoereikend voor bovengenoemde implementatiekosten. Om die reden zal voor 2018 en 2019 incidenteel een kleine € 0,2 miljoen in de begroting worden opgenomen.

De structurele financiële effecten van de Omgevingswet zijn volledig afhankelijk van keuzes die nog gemaakt moeten worden op zowel rijks- als lokaal niveau. Een keuze voor meer regelvrijheid kan bijvoorbeeld leiden tot wegvallen van leges, in combinatie met een verschuiving van vergunningverlening naar handhaving. Dat zou ook effect kunnen hebben op de ODRA. Daar is nu nog helemaal niets van te zeggen. Uitgangspunt is dat de mogelijkheden die de Omgevingswet biedt zullen worden verzilverd, daar waar dat na afweging van baten en lasten aantoonbaar voordeel oplevert, onder meer voor de Arnhemse veranderopgaven zoals de invoering van wijksturing en voor verbetering van dienstverlening.

Overige beleidsontwikkelingen en knelpunten

Budget gemeenteraadsverkiezingen (R0)

De gemeenteraadsverkiezingen brengen extra uitgaven met zich mee. Het betreffen de kosten van de coalitieonderhandelingen, het introductieprogramma, kieskompas of kieswijzer, eventueel de verkiezingskrant, het afscheid van raadsleden, opkomstbevordering, uitslagenavond, etc. Deze kosten zijn geraamd op € 85.000.
In deze MJPB wordt voorgesteld om de kosten voor de verkiezingen in de verkiezingsjaren (2018, 2022, 2026, enz.) ten laste van de Algemene middelen te brengen en daarvoor een verlaging van het raadsbudget met structureel € 21.000 op te nemen ingaande 2018 ter dekking van deze incidentele vierjaarlijkse verhoging.

Extra middelen voor kwaliteitsimpuls taxibranche (R2)

Voor het verhogen van de kwaliteit van het taxivervoer in Arnhem -een nadrukkelijke wens van de raad- wordt een eenmalige bijdrage gereserveerd van € 50.000 in het Bereikbaarheidsfonds.
Tevens wordt een structurele bijdrage van € 22.000 ten laste van de Algemene middelen beschikbaar gesteld.

Extra middelen Bridge to Liberation Experience (B2LX) (R3)

De Slag om Arnhem zit in het hart van de stad. De Bridge to Liberation Experience is de Arnhemse onderscheidende manier om het nieuwe herdenken vorm te geven.
De financiering van de B2LX is een kwetsbaar element. Het gaat om een beperkt moment (één avond) en vraagt een flink bedrag. De mogelijkheden om inkomsten te genereren zijn relatief beperkt. Dat komt ook door de uitdrukkelijke wens dat dit herdenkingsmoment geen commerciële gebeurtenis wordt.

Uitgangspunt is dat met publiek gegenereerde middelen van ondernemers (via het Ondernemersfonds) een stabiele bijdrage wordt geleverd. In 2018 werkt de B2LX toe naar 2019. De perspectieven van de Britten en de Polen komen al aan de orde en nog eenmaal ligt de focus op de laatste veteranen door de bedevaart zichtbaar te maken door beelden te maken van veteranen en hun families die nu nog leven en samen komen bij de brug in 2017. De veteranen zijn al in kaart gebracht en er met Omroep Gelderland zal gewerkt worden aan een documentaire die tevens zonder de experience internationaal getoond kan worden.

Voorgesteld wordt hiervoor bovenop de huidige bijdrage van € 1 ton incidenteel € 0,5 ton extra ter beschikking te stellen.

2019 is het jaar waarin de B2LX internationaal gaat. Van een jaarlijkse nationale herdenking naar de eerste Europese herdenking van de Slag om Arnhem waarin Bridge to Liberation verhalen vertelt vanuit alle verschillende perspectieven, zo ook het Duitse. In de experience zal van alle landen die geparticipeerd hebben in de Slag om Arnhem een artiest optreden die een stuk van hun nationale perspectief vertolkt. De experience zal meer zijn dan de show alleen: er is dan een programma dat toewerkt naar 20 september 2019. Hiervoor wordt voorgesteld om incidenteel € 1 ton extra ter beschikking te stellen. Tot slot past het binnen de visie en ambitie om (samen met het bedrijfsleven) een langdurige bijdrage op een voldoende niveau te leveren. Vanaf 2020 wordt daarom € 25.000 structureel extra ingezet ten behoeven van de B2LX.

Regionaal programma Werklocaties, Arnhems aandeel in incidentele kosten (R3)

In de afgelopen periode is intensief gewerkt aan de eerste stappen voor het Regionaal Programma Werklocaties (RPW). In de komende jaren volgen de volgende stappen. Het gaat om een nieuwe, structurele taak met een structurele vormgeving in regionaal verband.

Om uiteindelijk tot een werkbaar en goed functionerend RPW te komen, zal een aantal randvoorwaarden goed ingevuld moeten worden: financiën, personele inzet, monitoring, programmeringsoverleg en opdrachtgeverschap/aansturing. Qua werkzaamheden / kosten gaat het gaat bijvoorbeeld over het nader uitwerken van de RPW-delen kantoren en perifere detailhandel, een regionaal programmeringsoverleg (bedrijventerreinen, kantoren en detailhandel) onder onafhankelijk voorzitterschap, een objectief monitoringssysteem (in het verlengde van het huidige IBIS voor bedrijventerrein), effecten van voorzienbaarheid en werken aan de juridische houdbaarheid.

Zoektocht is naar een stevige stabiele samenwerkingsstructuur tussen partijen. Voor de lange termijn is het wenselijk de dekking van de kosten via het GO te organiseren, het gaat nu steeds om gelegenheidsconstructies in de regio. Het Arnhemse aandeel in de regionale incidentele kosten in 2018 bedragen € 125.000. Voorgesteld wordt deze bijdrage te dekken uit de Algemene middelen.

Herbestemming Eusebius (R5)

Met bijdragen van gemeente, provincie en rijk (respectievelijk € 2 miljoen, € 2 miljoen en € 4 miljoen) aan de restauratie van de Eusebius is er voldoende geld bijeen om de kerktoren in 2019 uit de steigers te hebben.
Niet de hele Eusebius is hiermee uit de steigers. Voor de restauratie van het schip moet nog ruim € 2 miljoen aan dekking worden gevonden. Daarnaast zijn er kosten om het gebouw in de toekomst tot 'huiskamer van de stad' te maken. Deze zijn geraamd op € 3,7 miljoen.

De toegankelijkheid wordt verbeterd door het realiseren van nieuwe entrees aan de noord- en de zuidzijde (Dudokzijde en Markt), energieprestatie wordt verbeterd door aanbrengen van onder meer dubbel glas en de verbetering van installaties, en de toeristische aantrekkingskracht wordt versterkt door het aanbrengen van uitzichtplatforms ('glazen bakjes') aan de toren en door de inrichting van een museale presentatie over de geschiedenis van Gelderland ('De Eusebius vertelt').
Ten slotte worden voorzieningen zoals toilet en opslag stoelen en dergelijke ondergronds gebracht, zodat de ontsierende golfplaten aanbouw aan de noordzijde kan worden gesloopt. De totaal verwachte benodigde investering is € 5,75 miljoen. De Stichting Eusebius Arnhem zet zich in om zelf € 2 miljoen aan financiering op te brengen. De rest moet volgens plan komen van overheden.

Wegens de provinciebrede uitstraling lijkt de provincie bereid om bij te dragen aan de museale inrichting. De wens bestaat om hierbij een samenwerking te organiseren met de drie andere Gelderse kwartiersteden (Nijmegen, Zutphen, Roermond). De Ridders van Gelre van Omroep Gelderland willen bovendien in hun programma's graag de Gelderse identiteit opvijzelen en doen herleven.
Om andere partijen te verleiden een substantiële bijdrage te leveren (provincie, kwartiersteden en andere fondsen) is het nodig zelf een eerste stap te zetten in de (co)financiering, onder vooraarde dat er eerst een goed en zo integraal mogelijk plan komt te liggen.
Voorgesteld wordt dan ook om € 250.000 in 2018 voor de totstandkoming van de museale inrichting van de Eusebius ten laste van de Algemene middelen te brengen. Dit bedrag wordt uitsluitend beschikbaar gesteld onder voorwaarde van een goed en integraal plan en dekkende financiering van andere partijen.

Rozet, permanente beveiliging aan deur (R5)

Naar aanleiding van een aantal grote en ernstige incidenten (rondhangen van criminele groeperingen, messentrekkerijen) heeft de directie van Rozet geconcludeerd dat er maatregelen genomen moeten worden om de veiligheid in Rozet voor haar bezoekers en medewerkers te garanderen en ook om haar openbare functie te behouden. Daarnaast wordt Rozet sinds de sluiting van de dagopvang voor thuis- en daklozen als locatie gebruikt om overdag te verblijven. Dit zorgt eveneens voor niet gewenste overlast. Het uitbreiden van het toezicht brengt extra kosten met zich mee en is niet begroot en voorzien. Voorgesteld wordt om hiervoor jaarlijks € 50.000 in bij te dragen ten laste van de algemene middelen.

Uitbreiding milieuzone (R7)

Voor het halen van de doelen met betrekking tot de luchtkwaliteit is een onderzoek uitgevoerd naar een uitbreiding van de bestaande milieuzone met meer categorieën voertuigen. In de tweede helft van 2017 wordt met de stad het referentiescenario besproken en volgt nadere informatie. In deze MJPB is voor de implementatie € 406.000 incidenteel in 2018 opgenomen. Voor de ontwikkel- en realisatiecapaciteit is € 120.000 in 2018 en structureel € 60.000 in de volgende jaren begroot.

Handhaving milieuzone (R7)

Voor de handhaving van de huidige milieuzone op basis van cameratoezicht is een uitbreiding van de handhavingscapaciteit nodig van 0,5 fte. Het betreft een structureel beslag op de algemene middelen van
€ 25.000.

Bijstelling WABO leges opbrengsten (R8)

In de MJPB 2017-2020 is € 4,5 miljoen opgenomen in 2018 voor begrote inkomsten uit bouwleges. De afgelopen vier jaren is dit bedrag één maal gerealiseerd, in 2015. Gemiddeld liggen de gerealiseerde inkomsten rond de € 2,5 miljoen.
De begrote inkomsten zijn voor 2018 liggen op een te hoog niveau. De verwachting is dat de invoering van de Omgevingswet op termijn in ieder geval niet tot hogere legesinkomsten zal leiden. Gebaseerd op de achterblijvende realisatie van inkomsten de afgelopen jaren en het feit dat er slechts enkele grote bouwprojecten in beeld zijn, is het voorstel om de inkomsten uit de bouwleges structureel neerwaarts bij te stellen met € 1,26 miljoen.

Jaarlijkse bijstellingen

Voor elke begroting wordt een actualisatie gemaakt van de belastingen (indexatie), het investeringsplan, het gemeentelijk rioleringsplan en de nominale compensatie van gesubsidieerde instellingen. Daarnaast ontstaat er een aantal voor- en nadelen in de bedrijfsvoering. In totaal leidt dit, zoals zichtbaar in de volgende tabel, tot een nadeel in het algemeen beeld.

Nominale ontwikkelingen

Loonkosten (Div.)

De verwachte salariskosten nemen in de komende begrotingsperiode fors toe. In de afgelopen periode hebben er ten opzichte van de vorige begroting forse wijzigingen voorgedaan , in de pensioenpremies ABP voor 2017, de Sociale Verzekeringspremies en de premies voor de ZvW.
Bij het opstellen van de 1e begroting van de BV Sportbedrijf begin 2016 is nog geen rekening gehouden met de stijging van de werkgeverslasten per 1 januari 2017. Het tekort van € 130.000 structureel, wordt dan ook gecompenseerd

Op 4 juli jl. hebben de vakbonden samen met de Verenging Nederlandse Gemeenten (VNG) een akkoord bereikt over een nieuwe Cao voor gemeentemedewerkers. Per augustus 2017 wordt het loon met 1 procent verhoogd, maar de nieuwe Cao-afspraken gelden met terugwerkende kracht vanaf 1 mei van dit jaar. In januari 2018 volgt nog eens een loonsverhoging van 1,25 procent.
Een deel van de loonsverhoging is belegd in het Individueel Keuzebudget (IKB) dat per december ook groeit met 0,5 procent. In juli 2018 stijgt het IKB nog eens met 0,25 procent. Er is een doorrekening gemaakt van de financiële effecten van de nieuwe Cao (loonsommen 2018).

Daarnaast is een inschatting gemaakt van verwachte stijging van de pensioenpremies per 1 januari 2018
Deze wordt in december definitief vastgesteld, maar gaat naar verwachting met 1,4% omhoog.
Deze ontwikkelingen hebben een negatief effect van circa € 3,9 miljoen op de begrote loonkosten
Tenslotte is de vergoeding voor het raadswerk is vanaf 2017 geïndexeerd. De totale indexatie op de loonkosten bedraagt ruim € 4,1 miljoen.

Nominale compensatie gemeenschappelijke regelingen en gesubsidieerde instellingen (Div.)

Er wordt nominale compensatie verstrekt aan de gesubsidieerde instellingen en looncompensatie aan gemeenschappelijke regelingen. Uitgangspunt hierbij zijn de CPB-cijfers die op 24 maart 2017 zijn afgegeven. Uitgegaan wordt van € 1,2 miljoen nominale compensatie voor de gesubsidieerde instellingen (gemiddelde van loon 2,4% en prijs 1,6%, per saldo 2,06%) en € 0,7 miljoen voor gemeenschappelijke regelingen (alleen aandeel loon 2,4% en dus prijs 0%, per saldo 1,39%).

Daarnaast is rekening gehouden met de noodzakelijke verhoogde inwonersbijdrage voor VGGM als gevolg van de groei van het aantal inwoners, de voorgestelde verhoging van de inwonersbijdrage voor de doorontwikkeling van de vier pijlers van de publieke gezondheid en de indexering van de brandweer.
In het Coalitie-akkoord is de afspraak opgenomen om het totale armoedebudget te koppelen aan het landelijke indexcijfer voor lage inkomens. Hiermee beweegt het armoedebudget mee met de omvang van de doelgroep, conform de landelijke trend. Op basis van de gepubliceerde cijfers SCP (raming 2017 "Armoede van Personen"), waarbij de indexering voor het budget armoedebeleid -3,5% is, kan de begroting voor 2018 derhalve naar beneden toe worden bijgesteld met € 0,3 miljoen.

Risicobuffer prijsstijgingen (R2, R5, R7 en R8)

Bij omliggende gemeenten en in den landen is een trend waar te nemen dat met name de aanbestedingen in het fysieke domein fors duurder uitvallen. Voorgesteld wordt om vanaf 2019 een bedrag van € 1,2 miljoen. te reserveren ten laste van de Algemene middelen, waardoor dergelijke aanbestedingsnadelen binnen de beleidsvelden  grondexploitatie, onderhoud en beheer van de openbare ruimte en vastgoed opgevangen kunnen worden.

Wegens de vastgestelde kaders voor onderwijshuisvesting en cultuurhuisvesting worden voor deze beleidsvelden geen extra middelen gereserveerd. Hetzelfde geldt voor parkeren, afval en het investeringskrediet GRP, waar de dekking voor prijsstijgingen binnen de opbrengsten en heffingen gevonden moet worden. Het is de bedoeling dat daar waar structurele prijscompensatie nodig is (onderhoud en beheer), deze ook structureel in de begroting wordt verwerkt. Daar waar incidenteel prijscompensatie nodig is (projecten) wordt de verdeling bezien over de lopende MJPB-periode (t/m 2021).
Op basis van een inschatting van te verwachten aanbestedingsnadelen wordt voorgesteld de reservering van
€ 1,2 miljoen te begroten op de programma's Verkeer, vervoer en waterstaat (€ 462.000), Cultuur, recreatie en sport (€ 241.000 ), Gezondheid en Milieu (€ 245.000) en Wonen en Ruimte (€ 252.000).

Om de middelen daar in te kunnen zetten, waar daadwerkelijk serieuze knelpunten ontstaan waardoor de continuïteit van het staande beleid in de verdrukking dreigt te komen, zijn spelregels afgesproken:

• wanneer door aanbestedingen/prijsstijgingen knelpunten zich daadwerkelijk voordoen, dan beslist de clustermanager over de inzet van het budget voor het desbetreffende taakveld / project;
• als de aanbesteding betrekking heeft op een investeringsbedrag, dan wordt het budget ingezet ter dekking van de hogere kapitaallasten;
• bij vastgoed en bij grondexploitatie is de prijscompensatie bestemd voor aanbestedingen in projecten (incidentele budgetten). Omdat het onzeker is of de aanbestedingen ook in de jaren worden gedaan waarin de bedragen staan begroot, wordt een eventueel niet benut budget voor prijscompensatie toegevoegd aan de BR Grondexploitatie c.q. BR Vastgoed;
• de middelen voor onderhoud en beheer openbare ruimte zijn bestemd voor jaarlijkse uitgaven (structurele budgetten). Niet benutte prijscompensatie wordt niet gereserveerd, maar valt vrij. In dat geval kan worden voorgesteld deze vrijvallende middelen zo nodig in andere programma's in te zetten.

Ontwikkeling belastingopbrengst

Ter correctie van de inflatie worden de belastingen, heffingen, leges en parkeertarieven met de CBS consumentenprijsindex voor het lopende jaar (2017) verhoogd. Deze bedraagt 1,6 %.

Ontwikkeling OZB (R9)

Rekening houdende met consumentenprijsindex ad 1,6 % en de herijking van het bouwvolume woningen en niet-woningen bedraagt de meeropbrengst OZB in 2018 € 868.000.

Ontwikkeling afvalstoffenheffing (R9)

De stijging van de opbrengst van de afvalstoffenheffing wordt beperkt zodat de heffing maximaal 100% kostendekkendheid is. De hierboven geschetste financiële ontwikkeling van de afvalstoffenheffing wordt veroorzaakt door een aantal mutaties in de ontwikkeling van aan de heffing toe te rekenen kosten en opbrengsten, die overigens niet direct het gevolg zijn van Diftar(3) .

In deze begroting wordt verder uitgegaan van de invoering van Diftar per 1 januari 2018. Als gevolg van de invoering van Diftar worden extra lasten geraamd voor beheer, handhaving, communicatie en middelen voor de ontwikkeling en invoering van een beloningssysteem. Door betere afvalscheiding (lagere inzamelkosten en extra inkomsten uit afvalstromen) dalen de lasten. In 2018 en 2019 is per saldo nog sprake van meerkosten. Deze frictiekosten worden gedekt uit de Bestemmingsreserve Afval.

Daarna ontstaat per saldo een voordeel, waardoor de afvalstoffenheffing zal dalen. Eén en ander conform het raadsvoorstel "Uitwerking kaders voor de invoering van Diftar".
De afvalstoffenheffing wordt vastgesteld in de Belastingverordening. Indien in 2018 Diftar niet wordt ingevoerd zal de begroting hierop dienen te worden aangepast.

3) In het raadsvoorstel "Uitwerking kaders voor de invoering van Diftar" werden de verwachte opbrengsten uit de heffing te laag berekend, omdat ten onrechte geen rekening werd gehouden met een deel van de kapitaallasten die aan de kosten van het product Afval dienen te worden toegerekend. Hierdoor is het resultaat voor de begroting circa € 0,2 á € 0,3 miljoen gunstiger dan in het raadsvoorstel werd aangegeven.

Ontwikkeling rioolheffing (R9)

De lasten van de riolering en de baten uit de rioolheffing zijn ook geactualiseerd. Belangrijke aannames die hieraan ten grondslag liggen zijn de veronderstelde ontwikkeling van de rioolheffing op basis van de CBS consumentenprijsindex, en de vooruitlopend op het GRP6 geraamde investeringen. De voor- en nadelige verschillen worden verrekend met de bestemmingsreserve Groot onderhoud Openbare Ruimte.
Het voordelige saldo blijft zo beschikbaar voor toekomstige ontwikkelingen met betrekking tot de riolering. Per saldo heeft de actualisatie van de rioolheffing geen effect op de Algemene middelen.

Het bovenstaande resulteert in het volgende plaatje dat de lastenontwikkeling voor 2018 afzet tegen 2017.

Voor de effecten die de ontwikkelingen hebben voor de eigenaren en huurders wordt verwezen naar de paragraaf Lokale heffingen.

Ontwikkeling lokale lastendruk in landelijk perspectief

Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (Coelo) meet jaarlijks de lokale lastendruk van de Nederlandse gemeenten. De indicator 'Woonlasten meerpersoonshuishouden' geeft inzicht in de ontwikkeling van de Arnhemse woonlasten in relatie tot die van de overige gemeenten. De indicator bestaat uit de OZB, de afvalstoffenheffing en de rioolheffing.

Uit een analyse is gebleken dat bij de berekening van de waarde van een gemiddelde woning in Arnhem andere aannames worden gehanteerd, dan waarmee door het Coelo wordt gerekend. Bij de berekening van de gemiddelde Woz-waarde van een woning in Arnhem wordt ook de categorie recreatiewoningen en overige woningen betrokken, terwijl deze categorie bij de berekening van het Coelo buiten beschouwing blijft. Omdat deze categorie een lagere gemiddelde Woz-waarde heeft dan de overige categorieën, heeft dit een verlagend effect op de berekende gemiddelde Woz-waarde voor een woning in Arnhem. Een vergelijking met de gegevens van het Coelo levert hierdoor een afwijking op.

Areale ontwikkelingen

Op basis van de ontwikkeling van het aantal inwoners en de aantallen woningen is de groei van de stad financieel vertaald.

Investeringen en de bijbehorende kapitaallastenontwikkeling

Het huidige meerjarig Investeringsplan dat is opgenomen in de paragraaf Investeringen is een gedetailleerd plan waarin afzonderlijke investeringen per programma zijn gerangschikt. Hiermee heeft het gemeentebestuur een middel in handen om goed onderbouwde afwegingen te maken en de realisatie van investeringen door de tijd nauwgezet te volgen. Op basis van deze investeringsplanning is het voor de gemeenteraad mogelijk om investeringen over de programma's tegen elkaar af te wegen om – wanneer nodig – ruimte te scheppen voor de ambities met onze stad.

In de Investeringsplanning 2018 - 2020 zijn alle voorgenomen investeringen opgenomen met een onderscheid in programma- en bedrijfsvoering investeringen. De bedrijfsvoeringsinvesteringen betreffen veelal de vervanging van bedrijfsmiddelen, zoals het vervangen van de computers, de ICT-infrastructuur, meubilair en dergelijke. De investeringen voor jaarschijf 2021 worden in de volgende MJPB opgenomen. Dit om te voorkomen dat ze nu zouden worden vastgesteld, zonder de impact van de bijbehorende kapitaallasten te kennen. Deze vallen door het gehanteerde waarderings-en afschrijvingenregime buiten de scope van deze begroting.

De investeringen zijn zo reëel als mogelijk geraamd; dit conform de in de MJPB 2014-2017 ingezette lijn om structurele vrijval op kapitaallasten te realiseren door het reëler plannen van investeringen. Voor de jaren 2018 tot en met 2021 worden in deze MJPB kredieten aangevraagd van € 195,4 miljoen.
De nadruk ligt op de jaren 2018 en 2019 met geplande investeringen van respectievelijk € 75,6 miljoen en € 67,3 miljoen. Voor de hele planperiode van deze MJPB incl. 2017 wordt uitgegaan van investeringen tot een totaalbedrag van € 260,7 miljoen.

Dit is iets meer dan het totaal aan investeringen van € 249,7 miljoen, dat in de vorige MJPB was voorzien voor de periode 2016 - 2020. Bij een vergelijking tussen deze investeringsplanningen valt op dat de oorspronkelijke nadruk in het jaar 2018 is verdeeld over de jaren 2018 en 2019. Deze verschuiving wordt voor het grootste deel verklaard door een gewijzigde planning van investeringen in de sfeer van de onderwijshuisvesting en cultuur. Geplande onderwijsinvesteringen en de investering in Museum Arnhem in 2018 schuiven door naar 2019.
Verder valt op dat voor de jaren 2020 en 2021 geen grote, nieuwe investeringen worden begroot. Alleen een aantal min of meer reguliere investeringen (o.a. onderwijshuisvestingsplan, riolering en bedrijfsvoering) is voorzien. Hiermee wordt ruimte gelaten voor nieuwe investeringsplannen na de gemeenteraadsverkiezingen van 21 maart 2018.

Kapitaallastenontwikkeling (Div.)

In vorenstaande tabel is de ontwikkeling van de vrijval meegenomen die ontstaat door het verschil tussen de werkelijke kapitaallasten van alle in het verleden gedane investeringen  (niet MIP investeringen) en de begrote kapitaallastenruimte. Daarnaast is de ontwikkeling van de kapitaallasten geschetst ten opzichte van de vorige begroting gebaseerd op basis van de in de paragraaf Investeringen opgenomen investeringsplanning (MIP). Apart inzichtelijk gemaakt zijn de kapitaallastenbudgetten voor Asfalt bij Valkenhuizen en extra investeringen met betrekking tot duurzaamheid vastgoed.
Tenslotte is reeds bij de Perspectiefnota al aangekondigd dat ingaande het begrotingsjaar 2018 volgens nieuwe regels van het BBV de omslagrente niet meer dan 0,5% hoger zijn dan de aan activa door te berekenen werkelijke rentekosten.

Verlaging omslagrente (Div.) en consequenties kapitaallastenkader onderwijs (R4)

Ingaande het begrotingsjaar 2018 gaan aangescherpte BBV-regels gelden aangaande de te hanteren omslagrente. De omslagrente mag maximaal 0,5% afwijken (positief of negatief) van de aan activa door te berekenen werkelijke rentekosten. De huidige omslagrente van 4% mag niet meer gebruikt worden, omdat daarmee het verschil groter is dan 0,5% ten opzichte van de werkelijke rentekosten. De omslagrente zou moeten dalen naar plusminus 2%. In deze MJPB 2018-2021 heeft een herrekening plaatsgevonden en de budgettair neutrale consequenties hiervan zijn verwerkt. Met betrekking tot de onderwijsbegroting heeft deze herrekening positieve consequenties. Binnen het onderwijshuisvestingskader is nog niet besteedde ruimte. Herrekening van deze ruimte naar het investeringsniveau met een lagere rente resulteert in een correctie op het kapitaallastenkader van onderwijs van € 1,5 miljoen aflopend naar € 480.000 in 2021.

De verlaging van de omslagrente heeft in de MJPB geen gevolgen voor de reeds in het MIP opgenomen nieuwe investeringen. De wijziging is budgettair neutraal verwerkt. De kapitaallasten dalen, wat een voordeel geeft in de programma's en het resultaat van de financieringsfunctie daalt, wat een even groot nadeel geeft.

Anders is dit voor nog niet begrote, nieuwe investeringen. Met de in de begroting aanwezige beschikbare budgetten kan sneller dekking worden gevonden voor nieuwe kapitaallasten omdat deze lager zijn dan voorheen. Puur financieel geredeneerd zou dat kunnen betekenen dat sneller naar het instrument investeringen kan worden gegrepen, ze zijn immers goedkoper geworden. Zo'n ontwikkeling heeft ook een keerzijde. Voor het doen van investeringen heeft de gemeente leningen nodig. Extra, niet begrote investeringen betekenen extra leningen, dus meer schulden voor de gemeente en daarmee minder robuuste financiën.

Om als gemeente financieel gezond te blijven wordt een extra dimensie toegevoegd aan de overwegingen om een investering te doen. Niet alleen de vraag of binnen de begroting ruimte kan worden gevonden om de kapitaallasten te dekken, maar meteen daaraan gekoppeld de vraag of de extra schuld past binnen een gezonde vermogenspositie nu en op langere termijn.

Asfaltverharding Sportcentrum Valkenhuizen (R5)

Sportcentrum Valkenhuizen zal de komende jaren een grote metamorfose ondergaan met de realisatie van het nieuwe zwembad, geïntegreerd met het sportcomplex. Hierbij zal de vernieuwde entree zorg dragen voor een aantrekkelijke uitstraling van het complex.

In aanvulling op de onderwijsvoorziening en de breedtesport leent het centrum zich goed voor het organiseren van meer (inter)nationale events (WK/EK), zowel voor binnen- als buitensport. Dat vergt aanpassingen in de hallen en buitengebieden, om extra bezoekers te faciliteren (tribunes, opslaggebouw) alsmede voorzieningen in de infrastructuur. Om dit mogelijk te maken is ontwikkeling van extra (vaste) parkeerplaatsen voor events gewenst. Er is behoefte aan deze voorziening na het verdwijnen van de overloop Parkeerplaats op Saksen Weimar. Deze is opgeheven in verband met de ontwikkeling aldaar van het woongebied. Ook zijn er door de nieuwbouw van het Zwembad Valkenhuizen gedurende 2 jaar structureel vervangende parkeerplaatsen nodig.
Na afbraak van het bestaande zwembad kan het tijdelijke tekort in de reguliere parkeerbehoefte opgeheven worden door aanleg van nieuwe parkeerplaatsen in de vorm van een asfaltverharding. Nadat het zwembad is opgeleverd kunnen deze parkeerplaatsen vanaf dat moment worden aangewend voor sportdoeleinden en bij grote evenementen worden ingezet als overloop parkeerterrein.
Het inrichten van een terrein voor 250 auto's bij zwembad Valkenhuizen vergt een investering van
€ 624.000 exclusief BTW. De kapitaallasten bedragen € 56.000.

Duurzaamheid vastgoed (Div.)

Om te kunnen voldoen aan de opgave om het vastgoed te verduurzamen binnen het kader van SER-energieakkoord, het Gelders energieakkoord én het Arnhemse programma New energy made in Arnhem,, is een plan van aanpak gemaakt voor het verduurzamen van een kernportefeuille van 21 grotere panden, die een groot deel van het energieverbruik van het vastgoed vertegenwoordigen.

Voor de verduurzaming is voor de genoemde 21 panden de komende 10 jaar gemiddeld € 320.000 aan investeringen per jaar extra nodig. De netto kosten hiervan bedragen de komende 10 jaar gemiddeld € 43.000 (rekening houdend met een split incentive van 50%). Hierin is dan meegenomen dat er de komende 10 jaar gemiddeld € 80.000 per jaar bespaard aan energie (oplopend van € 13.000 naar € 164.000 per jaar).
Voorgesteld wordt om de extra gevraagde middelen hiervoor op te nemen in de MJPB.

Ontwikkelingen rente

Rentemanagement (R9)

In navolging van het vorig jaar ingeboekte rentevoordeel, als gevolg van de aanhoudende daling van de rente, is het afgelopen jaar de renteontwikkeling nauwlettend in de gaten gehouden. Op basis van de uitkomst van jaarverslag 2016 en de actualisatie van de investeringsplanning (zie kapitaallastenontwikkeling) is een nieuwe meerjarenbegroting opgesteld voor de treasuryfunctie voor de aankomende jaren. Zoals vorig jaar al ingeschat lijkt een geleidelijke stijging van de rente voor langlopende leningen zich vanaf 2017 voor te doen. Afgezien van het jaar 2019 geven deze resultaten maar kleine afwijkingen ten opzichte van de begroting. De afwijking in 2019 is te verklaren als het gevolg van het doorschuiven van investeringen, waardoor in 2018 meer investeringen worden voorzien.

Vrijval budget lening OHRA (R9)

De gemeente Arnhem heeft de nog in 2016 resterende betalingen op de lopende lening met de OHRA in relatie tot het Gelredome afgekocht. Hierdoor is vrijval op structurele budget voor de lening OHRA ad € 198.000 ontstaan.

Ontwikkelingen in de bedrijfsvoering

In de Perspectiefnota is al een aantal voor en nadelen geschetst op de bedrijfsvoering.

Wachtgeld en pensioenverplichtingen (R0)

In maart 2018 zijn er gemeenteraadsverkiezingen. In principe is het mogelijk dat geen van de huidige wethouders terugkeert. In de voorliggende berekening van de wachtgeldverplichting is er vanuit gegaan dat geen van de 6 wethouders terugkeert. Uit de vorige wethouders periode bleven er 2 wethouders actief. Daarnaast zal er rekening gehouden moeten worden met APPA verplichting van €150.000,- over de uitgekeerde wachtgelden. Tenslotte is er in verband met ziekte en het vertrek van voormalig burgemeester Kaiser een wachtgeldbudget nodig tot bijna eind 2020.

Formatie uitbreiding adviseur Veiligheid (R1)

Gemeenten krijgen op veel beleidsvelden taken van de centrale overheid toegewezen. Op sommige onderdelen gebeurt dit zeer expliciet, bijvoorbeeld op het gebied van de decentralisaties. Op andere onderdelen gebeurt dit meer impliciet.
Het beleidsveld Openbare Orde en Veiligheid (OOV) is een veld waar impliciet, bijna sluipenderwijs, de taken van de gemeente de afgelopen jaren sterk zijn toegenomen. Niet alleen in onderwerpen en thema's, zoals bijvoorbeeld activiteiten rond radicalisering of verwarde personen, maar ook in de rol die de gemeente geacht wordt in te vullen. Op steeds meer veiligheidsonderwerpen hebben gemeenten een regierol. En deze regierol geldt nog sterker voor de regiogemeenten, zoals Arnhem.
Voorgesteld wordt om de regierol op het onderwerp veiligheid te verstreken en hiervoor voor een periode van 3 jaar de formatie uit te breiden.

Diversen bedrijfsvoering en huisvesting (R9)

Alle taakstellingen op de bedrijfsvoering zijn ingevuld. Alle resterende voor- en nadelen op de formatie zijn binnen de bedrijfsvoering integraal bekeken. Dit geldt voor het begrote voordeel als gevolg van de inrichting van De Connectie, de extra formatie van de teams Leefomgeving en de voordelen op de huisvesting, die ontstaan doordat op 1 juli 2020 het huurcontract met de twee verschillende eigenaren van het Stadskantoor afloopt.
De prognoses voor de onttrekkingen aan de bestemmingsreserve Frictiekosten zijn geactualiseerd.

Voor de toekomst wordt ernaar gestreefd om binnen de gemeentebrede bedrijfsvoering meerjarig budgettair neutraal te werken. Door de vorig jaar ingestelde bestemmingsreserve Frictiekosten te verbreden naar een bestemmingsreserve Bedrijfsvoering, kunnen voor- en nadelen op de totale bedrijfsvoering hierin worden verwerkt. Hierbij valt bijvoorbeeld te denken aan resultaten op de formatie en bezetting, de inhuur en frictiekosten voor afbouw formatie.

Invulling taakstellingen

Tot vorig jaar zijn er sinds de bezuinigingsoperatie toekomst gericht bezuinigen in 2011, geen begrotingen meer geweest, waarin niet substantieel moest worden bezuinigd. Arnhem is de afgelopen jaren vooral geconfronteerd met aanzienlijke bezuinigingen van het rijk. Daarnaast heeft ook het slecht economische tij, met een stilstaande vastgoedmarkt en oplopende werkeloosheid er voor gezorgd dat de druk op de Arnhemse voorzieningen steeds groter werd.

Hierdoor was er steeds weer de noodzaak om te bezuinigen en vooral creatieve oplossingen te zoeken voor het verminderen van de werkloosheid, het aantal uitkeringen, het beperken van de kosten voor zorg en ondersteuning en het voorkomen van armoede.

Ondanks de onaangename consequenties van de bezuinigingsmaatregelen is het overgrote deel van de in de afgelopen jaren getroffen maatregelen gerealiseerd.  Door de significante verbetering van het financiële perspectief vanaf 2017 zijn vorig jaar het overgrote deel van de nog niet ingevulde taakstellingen heroverwogen.

Er resteerden nog enkele taakstellingen, die in deze begroting worden ingevuld.
Per taakstelling worden de genomen maatregelen toegelicht en in de volgende tabel zijn de financiële consequenties hiervan op de algemene middelen weergegeven.

Taakstelling mobiliteit en bereikbaarheid (R2)

Bij de MJPB 2016-2019 is besloten om op het terrein van mobiliteit € 0,8 miljoen structureel te bezuinigingen. Deze bezuinigingen zouden voornamelijk gevonden moeten worden door verhoging van inkomsten door vernieuwing van het parkeerproduct en lagere lasten door de kosten van handhaving te verminderen.
Voor € 0,5 miljoen wordt de taakstelling ingevuld door hogere opbrengsten. Een bedrag van € 0,1 miljoen is gekoppeld aan een besparing door digitalisering, die wordt ingevuld in de transitiefase naar de verzelfstandiging van het parkeerbedrijf. Voor € 0,2 miljoen zijn geen maatregelen in beeld.

De begrote toevoegingen en onttrekkingen aan de BR bereikbaarheid worden jaarlijks geactualiseerd. Geconstateerd is dat er door de actualisatie van de investeringen, het indexeren van de bijdrage aan de fietsenstalling Arnhem CS, conform vastgelegd in de overeenkomst met NS (2% per jaar met ingang van 2017), de actualisatie van de parkeerexploitatie en het verwerken van de extra opbrengsten als resultante van het indexeren van de parkeertarieven, per saldo extra ruimte ontstaat in het Bereikbaarheidsfonds.
Hierdoor is het mogelijk om de naar beneden toe bijgestelde investeringsruimte voor mobiliteitsinvesteringen vanaf 2019 weer te verhogen van € 450.000 naar het oorspronkelijke niveau van € 986.000. Dit als resultante van de bij de vorige MJPB besloten directe koppeling tussen het krediet Verkeersinfrastructuur en het Bereikbaarheidsfonds, waarbij de toekomstige investeringsruimte kan worden bepaald op basis van de ontwikkeling van het bereikbaarheidsfonds c.q. het parkeerresultaat. Daarnaast is het tevens haalbaar om het nog niet ingevulde deel van de taakstelling op Mobiliteit ten laste van het bereikbaarheidsfonds brengen. Voorgesteld wordt dan ook om het nog resterende deel  van de taakstelling op deze wijze definitief in te vullen.

Taakstelling op VGGM (R2 en R7)

Tijdens de behandeling van de Zomernota d.d. 13 juli 2015 is voorgesteld om vanaf 2017 structureel € 750.000 te bezuinigen op de VGGM. In 2016 heeft VGGM voorstellen gedaan voor de invulling van de bezuinigingstaakstelling. Er resteerde een restanttaakstelling van € 193.000, waarvan in de MJPB 2017 is voorgesteld om de VGGM tijd te geven om hieraan invulling te geven, door in 2017 het tekort ten laste van de Algemene middelen te brengen. Om de taakstelling in te vullen heeft VGGM een aantal bestaande voorstellen aangepast en een nieuw voorstel gedaan. Per saldo resteert een nog te op te lossen deel van € 31.000.
Aan VGGM wordt gevraagd om dit via besparingen op de bedrijfsvoering op te lossen.

Taakstelling verkoop bezit (Div.)

De in de MJPB 2016-2019 opgenomen taakstelling op verkoop van bezit is tot en met 2019 ingevuld door de eerder ingezette verkoop van gemeentelijk vastgoed voort te zetten. De taakstelling voor 2017 is reeds geheel ingevuld en die voor 2018 al grotendeels. De verwachting is dan ook dat de invulling van de taakstelling in 2018 en 2019 haalbaar is.

Om de incidentele invulling van de taakstelling vanaf 2020 structureel te maken is in de vorige MJPB aangegeven binnen de beleidsvelden Cultuur en Sport op zoek te gaan naar nieuwe besparingsmogelijkheden.
Vanaf 2018 wordt er € 150.000 bezuinigd op de uitgaven voor cultuur. De exacte invulling hiervan wordt in de komende periode nader uitgewerkt.
Op de uitgaven voor sport moet eveneens vanaf 2018 voor € 100.000 oplopend naar € 150.000 in 2019 worden bespaard. Hierbij wordt gewerkt aan het afstoten of anders inzetten van de sportparken. De uitwerking zal het komende jaar plaatsvinden.
De komende tijd zal worden uitgewerkt op welke wijze er vanaf 2018 € 50.000 kan worden bespaard op het regulier programma Wonen en ruimte.

Tenslotte zal vanaf 2019 structureel € 150.000 minder uitgegeven aan de beheerlasten Vastgoed. Dit zou mogelijk moeten zijn doordat de beheerlasten van een aantal verkochte panden vrijvallen.
Aangezien in de jaren 2018 en 2019 de taakstelling naar verwachting gerealiseerd zal gaan worden, ontstaat in deze jaren door de besparingen een voordeel van € 300.000 in 2018, € 350.000 in 2019. en € 200.000 in 2020 en 2021. Niet zichtbaar, aangezien deze buiten de scope van de begroting valt, is dat de taakstelling in 2022 voor
€ 500.000 niet volledig structureel is ingevuld. Voorgesteld wordt om dit dan vanuit de Algemene middelen te financieren, aangezien de voordelen in de periode van 2018-2021 aan de algemene middelen zijn toegevoegd.

Het totale financiële beeld

De in de voorgaande onderdelen beschreven ontwikkelingen resulteren per saldo in een begroting met in alle jaarschijven overschotten.

Robuustheid van de begroting, stresstest en weerstandsvermogen

In de paragraaf Weerstandsvermogen is de meest recente vermogenspositie geschetst. Hieruit blijkt dat wanneer de beschikbare weerstandscapaciteit van € 48,7 miljoen wordt geconfronteerd met de berekende benodigde weerstandscapaciteit van € 25,7 miljoen (bij een zekerheidspercentage van 90%) dat de gemeente, bij het opmaken van deze MJPB, over voldoende weerstandsvermogen beschikt.
De weerstandsfactor bedraagt 1,97 en dat is ruim boven de afgesproken 1,3.

Naast de vermogenspositie moet ook worden gekeken naar de balansposities. Uit de stresstest in deze begroting, blijkt nog steeds dat de balansposities, zoals netto schuldquote en solvabiliteit broos zijn.

De schuldquote stijgt met name in de jaren 2019 en 2020. Dit heeft alles te maken met de geplande investeringen in die jaren. Gemiddeld wordt in deze periode jaarlijks 10% van het begrotingstotaal geïnvesteerd. De netto schuldquote ligt net als in de vorige MJPB boven de 100%, maar valt in de meeste jaren wel lager uit dan vorig jaar. Dit is vooral een gevolg van de verhoging van de totale baten (met name het gemeentefonds) ten opzichte van de vorige MJPB. In de realisatie is deze overigens in de afgelopen jaren lager uitgevallen als gevolg van het achterblijven van geplande investeringen.
Om de schuldquote te verlagen zullen nieuwe investeringen (en daarmee nieuwe leningen) in de hand moeten worden gehouden. Naar de toekomst toe zal dan ook in het afwegingenkader voor nieuwe investeringen de vermogenspositie van de gemeente een meer nadrukkelijke rol moeten worden gegeven.
Nog voor het einde van het jaar zal een voorstel voor aanvullende spelregels worden gedaan dat ter vaststelling aan de gemeenteraad zal worden voorgelegd.

Uit de ontwikkeling van de solvabiliteit blijkt dat het aandeel van het eigen vermogen op de totale baten vanaf 2018 redelijk stabiel is (circa 11%) en ten opzichte van de vorige begroting gestegen is. Dit is het gevolg van een verbetering van de vermogenspositie (algemene reserve en bestemmingsreserves).

Ondanks dat er voor het eerst sinds jaren een begroting wordt gepresenteerd met overschotten, blijft onze financiële positie bezien vanuit de balansposities aandacht vragen. Juist nu er in de exploitatie meer financiële ruimte ontstaat, pleit dit er voor om onze balansposities op niveau te brengen. Nieuwe investeringen en daarmee nieuwe leningen moeten in de hand worden gehouden. Om dit te bewerkstelligen zijn er aanvullende spelregels noodzakelijk.

Daarnaast biedt de financiële ruimte nu mogelijkheden om oplossingen te bieden aan knelpunten die in het onderzoek inzake de financiële positie (september 2016) gesignaleerd zijn. Te denken valt bijvoorbeeld aan de nog niet in de begroting opgenomen 'stille lasten' in de openbare ruimte (pieken in de investeringen in de riolering, vervanging en grote ingrepen aan bruggen/viaducten en watergerelateerde zaken).

Gezien de in de inleiding geschetste onzekere effecten van het rijksbeleid én om ruimte te geven aan versteviging van de balansposities wordt dan ook voorgesteld om de overschotten uit de jaarschijven van de begroting toe te voegen aan de algemene reserve.

Uitgaande van bovenstaande kunnen wij u een sluitende begroting presenteren, die kan worden samengevat in het onderstaande financiële beeld.