Stresstest: financiële status en weerbaarheid

Selecteer een alinea

Het BBV schrijft voor dat in de begroting een verplichte basisset van vijf financiële kengetallen wordt opgenomen om de financiële positie van de gemeente inzichtelijker te maken. Arnhem neemt dit op in de paragraaf Stresstest. De kengetallen en beoordelingen zijn in de volgende tabel opgenomen. De kengetallen en beoordelingen zijn in de volgende tabel opgenomen.

1A. Netto schuldquote		rek. 2016	begr. 2017	begr. 2018	mjr. 2019	mjr. 2020	mjr. 2021
	Bedragen x € 1.000
A	Vaste schulden (cf art. 46 BBV)	664.945	752.080	729.321	759.292	754.543	736.401
B	Netto vlottende schuld (cf art. 48 BBV)	54.399	46.122	46.122	46.122	46.122	46.122
C	Overlopende passiva (cf art. 49 BBV)	50.324	45.000	4.500	4.500	4.500	4.500
D	Financiëla activa (cf art. 36 lid d, e en f)	12.593	87.505	12.506	12.506	12.506	12.506
E	Uitzettingen < 1 jaar (cf art. 39 BBV)	102.465	60.000	60.000	60.000	60.000	60.000
F	Liquide middelen (cf art. 40 BBV)	1.369	0	0	0	0	0
G	Overlopende activa (cf art. 40a BBV)	2.272	1.000	1.000	1.000	1.000	1.000
H	Totale baten (cf art. 17 lid c BBV (dus excl. mutaties reserves)	742.186	692.221	703.822	690.992	696.657	701.235
	Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%	87,71%	100,36%	100,37%	106,57%	105,02%	101,75%

1B. Netto schuldquote gecorrigeerd voor alle verstrekte leningen		rek. 2016	begr. 2017	begr. 2018	mjr. 2019	mjr. 2020	mjr. 2021
	Bedragen x € 1.000
A	Vaste schulden (cf art. 46 BBV)	664.945	752.080	729.321	759.292	754.543	736.401
B	Netto vlottende schuld (cf art. 48 BBV)	54.399	46.122	46.122	46.122	46.122	46.122
C	Overlopende passiva (cf art. 49 BBV)	50.324	45.000	4.500	4.500	4.500	4.500
D	Financiëla activa (cf art. 36 lid b, c, d, e en f)	79.602	90.176	70.475	67.941	65.428	65.206
E	Uitzettingen < 1 jaar (cf art. 39 BBV)	102.465	60.000	60.000	60.000	60.000	60.000
F	Liquide middelen (cf art. 40 BBV)	1.369	0	0	0	0	0
G	Overlopende activa (cf art. 40a BBV)	2.272	1.000	1.000	1.000	1.000	1.000
H	Totale baten (cf art. 17 lid c BBV (dus excl. mutaties reserves)	742.186	692.221	703.822	690.992	696.657	701.235
	Netto schuldquote (A+B+C-D-E-F-G)/H x 100%	78,68%	99,97%	92,14%	98,55%	97,43%	94,24%

2. Solvabiliteitsratio		rek. 2016	begr. 2017	begr. 2018	mjr. 2019	mjr. 2020	mjr. 2021
	Bedragen x € 1.000
A	Eigen vermogen (cf art. 42 BBV)	135.532	94.151	111.789	110.188	108.720	122.229
B	Balanstotaal	919.318	948.332	951.086	982.758	978.489	960.827
	Solvabiliteit (A/B) x 100%	14,74%	9,93%	11,75%	11,21%	11,11%	12,72%

3. Kengetal grondexploitatie		rek. 2016	begr. 2017	begr. 2018	mjr. 2019	mjr. 2020	mjr. 2021
	Bedragen x € 1.000
A	Niet in exploitatie genomen bouwgronden (cf art. 38 lid a punt 1 BBV)	0*	19.853	0	0	0	0
B	Bouwgronden in exploitatie (cf art. 38 lid b BBV)	52.580	59.542	52.939	50.146	40.938	41.530
C	Totale baten (cf art. 17 lid c BBV (dus excl. mutaties reserves)	742.186	692.221	703.822	690.992	696.657	701.235
	Grondexploitatie (A+B)/C x 100%	7%	11%	8%	7%	6%	6%

4. Structurele exploitatieruimte		rek. 2016	begr. 2017	begr. 2018	mjr. 2019	mjr. 2020	mjr. 2021
	Bedragen x € 1.000
A	Totale structurele lasten	638.467	638.467	670.933	666.869	670.561	653.727
B	Totale structurele baten	630.580	630.580	658.321	665.582	670.168	670.949
C	Totale structurele toevoegingen aan de reserves	10.347	11.394	11.511	11.064	9.112	9.405
D	Totale structurele onttrekkingen aan de reserves	1.932	7.965	13.127	12.091	11.383	12.414
E	Totale baten	742.186	692.221	703.822	690.992	696.657	701.235
	Structurele exploitatieruimte ((B-A)+(D-C))/E x 100%	-2%	-2%	-2%	-0%	0%	3%

5. Woonlasten meerpersoonshuishouden		rek. 2016	begr. 2017	begr. 2018	mjr. 2019	mjr. 2020	mjr. 2021

A	OZB-lasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde	331	333	338	338	338	338
B	Rioolheffing voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde	166	167	169	169	169	169
C	Afvalstoffenheffing voor een gezin	245	246	215	215	215	215
D	Eventuele heffingskorting	0	0	0	0	0	0
E	Totale woonlasten voor gezin bij gemiddelde WOZ-waarde (A+B+C-D)	742	746	722	722	722	722
F	woonlasten landelijk gemiddelde voor gezin in t-1	716	723	723	723	723	723
	Woonlasten t.o.v. landelijk gemiddelde jaar er voor (E/F) x 100%	104%	103%	100%	100%	100%	100%

Uit de kengetallen blijkt een duidelijke toename van de netto schuldquote in de jaren 2019 en 2020. Deze wordt grotendeels veroorzaakt door een toename van de vaste schulden vanaf 2019. Deze flinke stijging van de schuldquote heeft alles te maken met de geplande investeringen in die jaren. Gemiddeld wordt in deze periode jaarlijks 10% van het begrotingstotaal geïnvesteerd. De netto schuldquote ligt net als in de vorige MJPB boven de 100%, maar valt in de meeste jaren wel lager uit dan vorig jaar begroot. Dit wordt echter niet zozeer veroorzaakt door een verlaging van de geplande investeringen, maar is een gevolg van de verhoging van de totale baten (met name het gemeentefonds) ten opzichte van de vorige MJPB. Op basis van de VNG-norm is de begrote schuldquote echter te hoog. Daartegenover staat dat de realisatie van de schuldquote in de meeste jaren lager uitvalt, aangezien de vooraf geplande investeringen niet volledig worden gerealiseerd.
Op grond van onze huidige spelregels moet de ratio in 2023 beneden de 100% uitkomen. Het toekomstige investeringsprogramma zal daar dan op afgestemd moeten worden.
Hoe hoger de solvabiliteit, hoe gunstiger dit is voor de financiële weerbaarheid van de gemeente. Uit de ontwikkeling van de solvabiliteit blijkt dat het aandeel van het eigen vermogen op de totale baten in 2018 ten opzichte van de vorige begroting gestegen is. Dat is gunstig en te verklaren door de toename van de vermogenspositie (algemene reserve en bestemmingsreserves) ten opzichte van 2017. Vanaf 2018 is de solvabiliteitsratio stabiel en laat een licht stijgende lijn zien naar ruim 12% in 2021.
De grondexploitatie maakt een steeds kleiner aandeel uit van de totale begroting en daarmee dalen de aanverwante risico's.
Ook de structurele exploitatieruimte ontwikkelt zich positief; dit wordt veroorzaakt doordat de structurele baten een stijgende lijn laten zien en de structurele lasten een dalende lijn laten zien;
Het kengetal op de woonlasten laat vanaf 2018 een daling zien. Dit wordt veroorzaakt door de verwachte lagere gemiddelde lasten van de afvalstoffenheffing voor een gezin door de invoering van Diftar.

Meer algemeen zal naar de toekomst toe in het afwegingenkader voor nieuwe investeringen de vermogenspositie van de gemeente een nog meer nadrukkelijke rol moeten worden gegeven. Nog voor het einde van het jaar zal dan ook een voorstel voor aanvullende spelregels worden gedaan dat ter vaststelling aan de gemeenteraad zal worden voorgelegd.

Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Stresstest
Binnen de 100.000+ gemeenten is een eigen stresstest ontwikkeld, die in de MJPB 2014-2017 voor het eerst voor Arnhem is opgenomen. Deze stresstest geeft door middel van indicatoren inzicht in de financiële status en weerbaarheid. Ook de Raad voor financiële verhoudingen (Rfv) heeft in 2011 de aandacht voor dit deel van de gemeentelijke begroting aangescherpt door het adviseren van een “stresstest” voor gemeenten.
De meerwaarde van de test zit vooral ook in het periodiek invullen van de stresstest, zodat op alle indicatoren een trend zichtbaar wordt en geanalyseerd kan worden. Bij een tweetal indicatoren is door middel van een pijl aangegeven welke ontwikkeling zichtbaar is ten opzichte van de vorige begroting. De verschillende items in de stresstest zijn ook (vaak meer in detail) terug te vinden in de overige paragrafen.
De uitkomst van de test staan in de vorm van een dashboard in onderstaande figuur.
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Toelichting op de Stresstest
Schuldpositie, vreemd vermogen
Schuldratio (1.1)
De schuldratio zegt welk aandeel van de bezittingen van de gemeente is belast met schulden. Deze ratio is de som van de kortlopende en de langlopende schulden gedeeld door het balanstotaal. Hoe lager de uitkomst des te gunstiger dit is.
Arnhem beschikt niet over een groot eigen vermogen en financiert van oudsher investeringen met vreemd vermogen (schulden). Door de VNG wordt een factor van 80% of hoger gezien als een hoge mate van financiering met vreemd vermogen. Arnhem komt uit op 86%, daarom een onvoldoende score.
Netto schuld / exploitatie (1.2)
De schuld als aandeel van de exploitatie geeft een indicatie van de druk van de rentelasten op de exploitatie. De VNG geeft aan dat bij een score van meer dan 90% voorzichtigheid is geboden. Een score van minder dan 50% is gunstig. Arnhem scoort 98% en daalt daarmee ten opzichte van de vorige begroting (103%). Voor dit kengetal geldt een licht andere definitie dan de in de kengetallen BBV opgenomen netto schuldquote, vandaar dat de uitkomst licht verschilt.
Netto schuld per inwoner (1.3)
Deze indicator spreekt voor zich, de netto schuld gedeeld door het aantal inwoners. Arnhem valt in de categorie onvoldoende, omdat de netto schuld per inwoner in Arnhem meer dan 20% boven het gemiddelde van Nederland ligt.
Schuldevolutie (1.4)
De schuldevolutie geeft aan in welke mate de schuld per inwoner in een jaar is toegenomen of afgenomen. Een afname van 15% of meer wordt beschouwd als gezond en een toename van 15% of meer als ongezond.
In Arnhem neemt de schuld tussen 2017 en 2018 met 8% af. Dit is een neutrale score.
Netto rentelasten / exploitatie (1.5)
Deze indicator geeft aan welk deel van de exploitatie gebonden is door het betalen van rente (aan banken). De indicator hangt heel sterk samen met de netto schuld / exploitatie (1.2). Hierop scoort Arnhem neutraal.
Rentereserve (1.6)
Arnhem heeft sinds JV 2012 geen aparte rentereserve meer. De middelen zijn opgenomen in de Algemene Reserve. Dit wordt in de stresstest beschouwd als onvoldoende. Echter, in onze begroting is een structurele stelpost (zie ook paragraaf financiering) opgenomen om renteschommelingen op te kunnen vangen. Derhalve wordt op deze indicator voldoende gescoord.
Omslagrente - werkelijke reserve (1.7)
In Arnhem ligt de omslagrente onder de werkelijk betaalde rente aan de banken, 2% versus 2,09%. Deze indicator is echter door de nieuwe regelgeving in de notitie rente van de commissie BBV achterhaald en niet meer van toepassing met ingang van 2018. De omslagrente moet worden vastgesteld met in acht neming van de solvabiliteit en is daarmee per definitie lager dan de gemiddelde externe rente.
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Reservepositie, eigen vermogen
Ratio weerstandsvermogen (2.1)
Het weerstandsvermogen geeft de mate aan waarin de gemeente in staat is om de nadelige gevolgen van risico’s op te vangen zonder dat het beleid moet worden gewijzigd. Het geeft inzicht in de robuustheid van de financiële positie van de gemeente. Ten opzichte van de afgelopen jaren is het weerstandsvermogen verbeterd, enerzijds door een daling van het risicoprofiel en anderzijds door een toename van het eigen vermogen. Hierdoor is de score verbeterd van neutraal naar voldoende.
Mogelijkheden om beschikbare weerstandscapaciteit te verbeteren (2.2)
De algemene reserve vormt ons directe weerstandsvermogen, bedoeld om risico’s af te dekken. Daarnaast is sprake van indirect weerstandsvermogen (post onvoorzien, onbenutte belastingcapaciteit en bestemmingsreserves die niet worden gebruikt ter dekking van kapitaallasten voor investeringen met economisch nut). Deze kunnen worden gebruikt om de weerstandscapaciteit te verbeteren. De gemeente heeft deze mogelijkheden waardoor de score goed is. Dat is in Arnhem ook in deze MJPB het geval.
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Grondexploitatie
Afhankelijkheid grondexploitatie voor sluitende begroting (3.1)
Zodra in de meerjarenbegroting rekening wordt gehouden met winsten vanuit de grondexploitaties bestaat er een bepaalde druk op de exploitaties om deze winsten daadwerkelijk te realiseren. Geen realisatie betekent immers een direct dekkingsprobleem in de begroting. Lagere grondverkopen hebben dan direct effect op de reguliere exploitatie. In de meerjarenbegroting van onze gemeente zijn dergelijke winsten niet ingeboekt in de exploitatie en sinds de jaarrekening 2013 wordt bij het bepalen van het weerstandsvermogen geen rekening meer gehouden met de winstpotentie op de grondexploitatie. Er is dus geen afhankelijkheid meer.
Winstverwachting grondexploitaties (3.2)
Op het moment dat er positieve resultaten uit de grondexploitaties worden gerealiseerd heeft de gemeente middelen die kunnen worden ingezet of gespaard voor moeilijke tijden. De meerjarige winstverwachting van de grondexploitaties is positief, zodat de gemeente op deze indicator goed scoort. Het aantal projecten waarop winst wordt geprognosticeerd is relatief laag. Dat maakt de gemeente wel kwetsbaar.
Algemene reserves grondbedrijf en risicoreserve Grondbedrijf versus risico's (3.3)
De Algemene reserve van het Grondbedrijf en de bestemmingsreserve ter afdekking van algemene economische risico's zijn reserves om risico's van het Grondbedrijf op te vangen. De reserve moet zodanig zijn dat de risico's kunnen worden opgevangen. In Arnhem zijn de reserves Grondbedrijf die bij deze indicator meetellen slechts € 7 ton, terwijl de risico's op ruim € 7 miljoen worden ingeschat. Hierdoor wordt op deze indicator een onvoldoende gescoord (net als voorgaande jaren).
Toekomstig nog te realiseren baten en lasten in relatie tot de BIE (Balanspost: bouwgronden in exploitatie) (3.4)
Dit kengetal geeft aan wat de gemeenten nog aan lasten en baten moet realiseren bij de actuele boekwaarde van de BIE (Bouwgronden In Exploitatie). Als dit te hoog is dan is dan zegt dat iets over de nog te verrichten inspanningen. Als de geraamde baten en lasten samen drie keer groter zijn dan de huidige boekwaarde dan is de score onvoldoende. Dit is in Arnhem net als vorig jaar niet meer aan de orde en er wordt een neutrale score gerealiseerd.
NIEGG ( Niet In exploitatie Genomen Gronden) (3.5)
Hierbij gaat het om de vraag of de exploitatielasten van de niet in exploitatie genomen gronden zijn afgedekt. In Arnhem is dit incidenteel wel het geval (uit resultaten treasury), maar meerjarig niet in de begroting opgenomen. Vandaar de ongewijzigde neutrale score.
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Uitstaande leningen, garantstellingen en waarborgen
Zekerheden leningen, garantstellingen en waarborgen (4.1)
Een gemeente loopt mogelijk risico's bij het uitzetten van leningen, het geven van garanties of waarborgen. Het risico vermindert als zekerheden zijn gesteld, zoals het 1e recht van hypotheek, een bankgarantie of als een lening uitstaat bij partijen met minimaal een AA-rating qua kredietwaardigheid. In Arnhem bedraagt het gewogen percentage zekerheden voor leningen en garantstellingen net onder de 95% en scoort daarmee neutraal. Vorig jaar werd hierop nog een voldoende score bereikt (net boven de 95%). Door dit grenseffect valt Arnhem net in een lagere categorie.
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Meerjarig onderhoud kapitaalgoederen
Toereikende onderhoudsbudgetten (5.1)
De gemeente is verantwoordelijk voor het onderhoud van de kapitaalgoederen binnen haar gemeentegrenzen. Veelal betreft dit kapitaalgoederen in de openbare ruimte zoals wegen, groen en civieltechnische kunstwerken.
De kapitaalgoederen worden gemiddeld met een krappe “6” gewaardeerd (op een schaal van 1 tot 10, dus voldoende). Bij een aantal soorten kapitaalgoederen staat een 5,5. Dit is net als vorig jaar het geval bij wegen, bomen, groen en bossen & parken. De grootste problemen bij de bossen & parken zijn de lanen, boomgroepen, exoten en bospaden. Het riool is na een 5 van vorig jaar weer met een 6 gewaardeerd. Dit komt omdat de opgelopen achterstand uit 2016, in de GRP5 periode vanaf 2017 weer ingelopen is.
Om een 6 te scoren op deze onderdelen zou een extra structureel budget van circa € 2,5 miljoen noodzakelijk zijn. Ook dit is vergelijkbaar met vorig jaar. Bij sommige kapitaalgoederen die nu nog een 6 scoren, is wel aangegeven dat hierop in de toekomst mogelijk extra middelen nodig zijn om deze 6 te handhaven.
Op het totaal van de exploitatie komt het totaal benodigde extra budget voor een 6 op alle onderdelen voor onderhoud kapitaalgoederen neer op minder dan 1%, waardoor hierop in deze stresstest een neutrale score wordt gerealiseerd (net als vorig jaar).
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Lokale lastendruk
Lokale lastendruk (6.1)
De lokale lastendruk is de druk van de lasten van rioolheffing, afvalstoffenheffing en OZB. Het gemiddelde van Nederland is € 723 (berekening op basis van cijfers COELO). Binnen een afwijking van 5% van dit gemiddelde is de score voldoende, daarbuiten goed (- 5%) of onvoldoende (+ 5%). Arnhem heeft een lokale lastendruk van € 722 en scoort daarmee neutraal.
Onbenutte belastingcapaciteit OZB (6.2)
Landelijk mag de OZB opbrengst jaarlijks voor alle gemeenten gezamenlijk maar een beperkte stijging laten zien. Voor 2018 is de macronorm vastgesteld op 3,1%. De onbenutte belastingcapaciteit in Arnhem voor 2018 komt daardoor uit op 0,07% van de exploitatie (baten). Een deel van de belastingcapaciteit is dus nog niet benut. Hierdoor is de score neutraal. Er is immers enige belastingcapaciteit onbenut die in financieel moeilijke tijden benut zou kunnen worden.
Inkomstenderving OZB door leegstand niet-woningen (6.3)
Leegstand kost de gemeente geld. Er bestaat een directe relatie tussen de opbrengst OZB gebruikers niet-woningen en leegstand. Verder wordt bij de korting die gemeenten krijgen in de algemene uitkering geen rekening gehouden met eventuele leegstand. Gemeenten worden gekort op basis van de WOZ-waarde van de panden. Natuurlijk bestaat er ook een indirecte relatie met derving inkomsten afvalstoffenheffing en rioolrecht. In de bepaling van deze tarieven werd tot een aantal jaren terug rekening gehouden met leegstand, de laatste jaren echter niet. De derving van de OZB op basis van de leegstand komt uit op 1,78 van de totale OZB-opbrengst van de niet-woningen. Hiermee scoort Arnhem volgens de norm neutraal.
Kostendekkendheid leges (6.4)
Deze indicator geeft aan in hoeverre de lasten worden gedekt door de baten. Bepaalde leges mogen maximaal 100% kostendekkend zijn (de baten de kosten niet overstijgen). Als de kostendekkendheid lager is, is er mogelijk ruimte om meer baten te realiseren. Bij het bepalen van de extra ruimte is rekening gehouden met wettelijk vastgestelde maxima tarieven van de producten. Aangezien het totaal van onze leges uitkomt op 82% kostendekkendheid, resteert er nog circa 18% ruimte. Dit is een verbetering ten opzichte van vorig jaar.
In beide jaren wordt een neutrale score gerealiseerd.
Paragraaf Stresstest: financiële status en weerbaarheid
Alinea Financieel evenwicht
Ombuigingen (7.1)
Vanaf het jaar 2012 zijn jaarlijks forse taakstellingen in de begrotingen opgenomen. In het overgrote deel hiervan zijn deze taakstellingen ook daadwerkelijk gerealiseerd. In de vorige MJPB is een groot deel van de nog concreet in te vullen taakstellingen afgeroomd en in deze MJPB zijn de laatste taakstellingen uit deze coalitieperiode van concrete maatregelen voorzien, dan wel deels ten laste van (algemene) reserves gebracht. De resterende taakstellingen zijn minimaal en worden in deze indicator afgezet tegen de totale lasten in de begroting. De score laat zien dat we hierop een voldoende scoren (de eerste jaarschijf van de begroting is hierin bepalend). In de jaren daarna loopt de taakstelling enigszins op.
Verhouding structurele lasten en structurele baten (7.2)
Structurele lasten moeten worden afgedekt door structurele baten. Andersom mogen incidentele lasten worden afgedekt door incidentele baten. De structurele lasten zijn in het jaar 2018 voor ruim 98% afgedekt door structurele baten. In de jaren daarna loopt dit op tot over de 100%. Dit betekent dat de structurele baten hoger liggen dan de structurele lasten. Hierdoor wordt op deze indicator voldoende gescoord, net als vorig jaar.
Sluitende begroting (7.3)
De meerjarige begroting is in de jaren 2017 tot en met 2020 sluitend met in alle jaren een dotatie aan de algemene reserve. Uit het vorige punt blijkt dat vanaf 2018 de structurele lasten vrijwel volledig worden afgedekt door structurele baten, dus er is ook sprake van structureel evenwicht van de begroting.